Белорус Сергей Кныревич, который живет в Чехии, написал книгу «Магілы беларусаў у Чэхіі і Славакіі». В ней он собрал информацию об около 50 могилах наших соотечественников, а также выяснил подробности их биографии. Еще около 50 имен находятся в стадии поиска.
Все фото с сайта https://news.tut.by/culture/720498.html. Сергей Кныревич. Фото: страница Сергея Кныревича в социальных сетях
Сергей Кныревич родом из Березы, в Чехию он переехал в 1990-е годы. В новой стране он стал искать следы белорусов, которые жили здесь до него.
— На Дзяды тут традыцыйна прыходзілі на Альшаны (пражское кладбище. — Прим. TUT.BY) да магілаў трох вядомых зорак: прэзыдэнтаў БНР Пятра Крачэўскага і Васіля Захаркі ды спевака Міхася Забэйды-Суміцкага. Некаторыя з вядомых беларускіх эмігрантаў, нават тыя, што сталі чэхаславацкімі грамадзянамі, былі прымусова вернутыя ў СССР. Гэта гісторыя паэткі Ларысы Геніюш і яе мужа доктара Яна Геніюша.
Кныревич заинтересовался, как сложилась судьба Александра Колоши, который был арестован вместе с Гениюшами в 1948-м, но спустя семь лет смог вернуться в Чехословакию. Исследователь искал его могилу несколько лет и в итоге обнаружил ее в Ольшанах, но в другом секторе кладбища. Через некоторое время он нашел контакты внучек Колоши.
Оказалось, что в могиле был похоронен еще один человек — Николай Вершинин, который являлся одним из важнейших представителей белорусской эмиграции в этой стране. Александр Колоша женился на дочери Вершинина. Последняя так и не дождалась возвращения мужа из ГУЛАГа…
— Нашчадкі Міколы Вяршыніна перадалі мне некаторыя дакументы, сярод якіх было некалькі маленькіх лісточкаў, напісаных рукою Вольгі Калошы (внучки Александра. — Прим. TUT.BY). Я назваў іх «спісам Вольгі Калошы». Гэта былі яе знаёмыя беларусы, што жылі як у Чэхаславакіі, так і за яе межамі. Менавіта са «спісу Вольгі Калошы» і пачаліся найбольш інтэнсіўныя пошукі магіл беларусаў, — вспоминает Кныревич.
По словам исследователя, с каждой находкой связана своя детективная история.
— Падчас працы ў архіве органаў дзяржбяспекі Чэхаславакіі ў Празе трапіў на пратакол допыту малавядомага мне беларуса Аляксандра Жыховіча. Практычна адразу ў інтэрнеце знайшоў месца яго пахавання, і гэта была маленькая вёска Чэрвэнка на Мараве. Трэба ж так стацца! Дзевяць гадоў я працаваў у фірме ў мястэчку Літавэл і ўсе гэтыя гады кожны дзень ездзіў на працу цягніком каля могілак у Чэрвэнцы. Дзевяць гадоў для мяне гэта былі толькі маленькія звычайныя могілкі, а аказалася, што яны маюць дачыненне да гісторыі беларускай эміграцыі ў Чэхаславакіі. Я распытаў сваіх супрацоўнікаў, большасць з іх мясцовыя жыхары — і меў у руках кантакт сына Жыховіча.
Но особенной удачей, по словам Сергея Кныревича, было, когда срабатывала самая простая поисковая методика: исследователь оставлял на могилах вместе со свечкой записки, на которые часто откликались потомки белорусов.
В книге представлены фотографии наших соотечественников и их краткие биографии, есть информация о захоронениях. Читая работу Кныревича, не оставляет чувство, что перед тобой — белорусская Атлантида, исчезнувшая цивилизация, которая благодаря исследовательской работе восстала с морского дна. Удивительно, какие сложные и трагические судьбы были у белорусов.
Вот, к примеру, факты из биографии Ивана Копецкого: «У 1913 г. скончыў гімназію ў Віцебску, а потым вучыўся ў Харкаўскім універсітэце (да 1917 г.). Служыў у карнілаўскай брыгадзе (в бригаде белого генерала Корнилова. — Прим. TUT.BY), у 1920 г. эміграваў з Крыму ў Турцыю. Нейкі час жыў у Балгарыі, з кастрычніка 1921 г. — у Чэхаславакіі. Вучыўся на медыцынскім факультэце Карлава ўніверсітэта, які паспяхова скончыў у 1926 г. <…> Жыў і працаваў у Буднянах (пад Карлштэйнам). Падчас вайны аказваў медыцынскую дапамогу параненым і хворым партызанам».
А вот факты об аресте упомянутого Александра Колоши.
— Ад восені 1945 г. Калоша працаваў старшынёй вялікай сельскай гаспадаркі Худэнін (каля Клатаваў). У маі 1947 г. атрымаў чэхаславацкае грамадзянства. 4 сакавіка 1948 г. на патрабаванне савецкіх органаў быў арыштаваны чэхаславацкай дзяржбяспекай, 1 красавіка пазбаўлены чэхаславацкага грамадзянства. 8 жніўня перададзены савецкаму прадстаўніку ў Чэхаславакіі, а ў студзені 1949 г. вывезены на тэрыторыю СССР. 9 красавіка 1949 г. Вярхоўны суд БССР прыгаварыў яго да 25 гадоў пазбаўлення волі. Быў адпраўлены ў Краслаг у Краснаярскую вобласць. Пасля смерці Сталіна і наступнай амністыі ў верасні 1955 г. з групай іншых чэхаславацкіх грамадзянаў быў вернуты ў Чэхаславакію, але адразу для разбіральніцтва пакінуты ў турме Рузыне, адкуль пасля 10 месяцаў бюракратычнай валакіты быў вызвалены <…> У 1979 г. атрымаў дазвол на паездку ў Беларусь і змог апошні раз пабачыць родную вёску Заямнае.
Среди героев книги — и Лев Шабуневский, сын знаменитого архитектора Станислава Шабуневского, автора значительной части застройки Гомеля начала XX века.
Тираж книги 100 экземпляров. Она написана на белорусском и чешском языках. Несколько экземпляров ее автор передал в Минск: их можно найти в Национальной библиотеке Беларуси.
